INDLELA YESIKO NOKUHLONIPHA UBUNDEBELE
Umtloli ngu Nsizwa Mahlangu
Ilimi lesiNdebele likhambisana nesiko lokuhlonipha ubuNdebele bethu. Kunendlela ethileko lokha nawukhulumako namtjhana ubiza umuntu ngendlela ethileko.
Khumbula bonyana umma ngesiko lesiNdebele ubizwa ngeendlela ezimbili. Kokuthoma ubizwa ngegama lezibulo lakhe ukutjengisa bonyana sele awubelethe loyo muzi ende kiwo. Manje-ke, nasimbiza ngezibulo lakhe sisebenzisa isakhi u(No) esilandelwa ligama lezibulwelo ngalendlela: (uNoMhlekwa).
Bese indlela yesibili umma simbiza ngesibongo sakhe salapho abelethwa khona ngokusebenzisa isakhi u(Na) esilandelwa sibongweso sakamma loyo ngalendlela (uNaMahlangu) nofana isinanazelo (uNaDima).
EsiNdebeleni asinayo into yokuthi (umam Masombuka / umam Mahlangu) awa umma akabizwa ngesibongo salapho ende khona.
Abobaba-ke nabo sineendlela ezimbili esibabiza ngazo elimini lesiNdebele. Kokuthoma ubaba simbiza ngegama lezibulo lakhe ukutjengisa bonyana sele athethe, kilobubujamo-ke sisebenzisa isakhi u-So esilandelwa ligama lezibulwelo ngalendlela (uSoMininjere / uSoMnyazwa).
Bese indlela yesibili ubaba ubizwa ngesibongo sakhe nofana ngesinanazelo ngalendlela (uMabhena: uMbuduma; uMasombuka: uJali).
Khumbula bonyana igama lobugwabani alisetjenziswa ukubiza umma loyo nofana ubaba loyo ngezibulo lakhe, asithi (uNoMadzela /uSoMatjhila) awa.
Bese indlela yokuwatlola, kufuze utjheje ukutloleka kwamagabhadlhela kilezizakhi engizivezileko ngombana abanye banomukghwa wokutlola bathi (naMtshweni / soVelephi) awa asitloli njalo sithi (NaMtshweni / SoVelephi) njalonjalo.
Kokugcina-ke, esiNdebeleni asithi “umfazakho”/ “indodakho” lokho akusavezi ihlonipho. Ngikho-ke kusetjenziswa u”Nakwakho” / u”Sokwakho”.